Dreigende femicide: ‘Je moet het willen én kunnen zien’  

Een vrouw komt altijd met haar zoontje en haar moeder naar het consultatiebureau. Tot haar moeder ineens niet meer meekomt – haar partner wil liever dat ze alleen gaat. Zo subtiel kunnen signalen van intieme terreur zijn, vertellen Sophie van Blijswijk en Maaike Merckens van Veilig Thuis. ‘De situatie blijft vaak verborgen voor de buitenwereld.’

Sophie werkt als vertrouwensarts bij Veilig Thuis en Filomena in Rotterdam. Maaike werkt als basisarts bij Veilig Thuis Hollands Midden en start volgend jaar met de opleiding tot vertrouwensarts. Beiden vinden het belangrijk dat er aandacht is voor femicide en met name de intieme terreur die hieraan voorafgaat. ‘In die fase kun je het verschil maken om de kans op femicide te verkleinen’, legt Sophie uit.

Topje van de ijsberg  

In Nederland wordt gemiddeld elke acht dagen een vrouw vermoord, vaak door haar (ex-)partner. Daar is nu in het nieuws veel aandacht voor. Ook Veilig Thuis heeft een campagne: Als liefde omslaat naar angst. Femicide is het topje van de ijsberg, vertellen Maaike en Sophie. Maaike: ‘Daaronder schuilt een grote groep vrouwen die jarenlang onder angst en geweld gebukt gaat. Daarbij gaat het lang niet altijd om fysiek geweld, maar ook om psychisch geweld, dwingende controle en financiële afhankelijkheid. Deze relaties eindigen niet altijd in femicide, maar geven wel een verhoogd risico.’  ‍

De rol van de vertrouwensarts

Sophie en Maaike komen in beeld wanneer er zorgen zijn over kindermishandeling of huiselijk geweld. Als vertrouwensarts beoordelen ze de medische situatie en denken ze mee over vervolgstappen.

‘De eerste en grootste uitdaging in zo’n situatie, is om het hele verhaal boven tafel te krijgen,’ vertelt Sophie. Daarom werken maatschappelijk werkers, gedragswetenschappers, jeugdbescherming en de politie samen in complexe casussen. ‘Iedereen ziet een deel van het verhaal. Pas als we de puzzel samen leggen krijgen we zicht op wat er écht speelt en kunnen we gericht hulp bieden om het geweld te stoppen en herhaling te voorkomen.’

Maaike vult aan: ‘We helpen ook met psycho-educatie: aan het slachtoffer uitleggen wat dwingende controle is, hoe het werkt en welke impact het heeft. Zodat ze inziet dat het niet normaal is en niet haar eigen schuld is.’ Als vertrouwensarts denk je ook mee over praktische zaken. Hoe kan zij haar kinderen – of bijvoorbeeld huisdieren – in veiligheid brengen? Welke hulp is beschikbaar, en hoe komt ze in contact met de juiste instanties? Ook daar kun je iemand mee vooruit helpen.’

Signalen herkennen

Hoe herken je signalen van intieme terreur? ‘De controlerende partner gebruikt strategieën zoals isolatie, manipulatie en bedreiging om grip te houden, vertelt Maaike. ‘Daardoor blijft de situatie vaak verborgen voor de buitenwereld en is het moeilijk om te herkennen, ook voor professionals.’ Sophie vult aan: ‘Je moet het willen én kunnen zien. Dat vraagt om bewustzijn, training en samenwerking tussen disciplines.’

Maar er zijn zeker signalen waar je op kunt letten, benadrukt Maaike. ‘Merk je dat een vrouw extreem angstig is? Wordt ze gestalkt of met de dood bedreigd? Is ze zich anders gaan kleden? Of verdwijnt het contact met familie en vrienden, zoals de oma die niet meer meekomt naar het consultatiebureau? Het zijn allemaal tekenen die op intieme terreur kunnen wijzen.’

Er zijn ook duidelijkere rode vlaggen. Zoals geweld tijdens zwangerschap, seksueel geweld en niet-fatale verwurging. Maaike: ‘Wanneer een vrouw een niet-fatale verwurging meemaakt is de kans zeven keer zo groot dat dit uitmondt in femicide.’  

Veilige omgeving

Ook andere artsen – onder andere in het domein Maatschappij + Gezondheid – kunnen iets betekenen in het voorkomen van femicide. Sophie: ‘Bijvoorbeeld als arts infectieziektebestrijding bij het soa-spreekuur. Of als je als jeugdarts ouders en kinderen op het consultatiebureau ziet.’  

Als je merkt dat er iets niet pluis is, ga dan zorgvuldig het gesprek aan, adviseert Maaike: ‘Zorg dat je haar alleen spreekt en stel je vragen rustig en respectvol. Een vrouw komt niet zomaar zelf met haar verhaal, vaak is er angst.’ En het allerbelangrijkste is veiligheid, benadrukt Sophie. ‘Let daarbij ook op praktische dingen: heeft de partner bijvoorbeeld toegang tot het elektronisch patiëntendossier? Zelfs dat kan onveilig zijn.’

Sophie en Maaike drukken andere artsen op het hart: vraag altijd advies aan Veilig Thuis. Sophie: ‘Je deelt hierbij geen gegevens van de patiënt. Wij kunnen je als vertrouwensartsen helpen om de juiste stappen te zetten. Weet je niet wat je moet doen? Of twijfel je? Ook dan kun je contact opnemen met Veilig Thuis om te overleggen.’

De eerste stap

Wat Maaike voldoening geeft, is het moment dat een vrouw de eerste stap durft te zetten in het erkennen van haar situatie. ‘Als ze zegt: “Wat mij overkomt, is niet normaal”, dan is dat al een wereld van verschil. Of als iemand die eerst niet durfde te praten, na een tijdje zegt: “Ik wil hulp zoeken.” Daar begint het.’ Sophie knikt. ‘Natuurlijk weet je niet of een situatie was uitgemond in femicide als je niet had ingegrepen. Maar als vertrouwensarts kun je samen met het betrokken team wel het risico verkleinen. Door signalen op te pikken en serieus te nemen, vragen te stellen en vrouwen te helpen de juiste stappen te zetten.’  ‍

• ‍Lees meer over de opleiding tot vertrouwensarts
• Coschappen lopen bij Veilig Thuis of een dagje meelopen? Neem contact op met een Veilig Thuis organisatie bij jou in de buurt om de mogelijkheden te bespreken.
• Meer weten over de organisaties waar Maaike en Sophie werken? Ga naar www.filomena.nl of www.veiligthuis.nl.  
  ‍

‍